Zihin Kuramı

Zihin teorisi temelde, çocuğun, karşısındaki insanın davranış örüntülerini çözmek, nasıl davrandığını anlamak ve bir sonraki davranışının ne olacağını tahmin ederek kendi davranışında çeşitli manevralar yapmak üzere kendisini uyarlaması olarak tanımlanır. Bu tanım aslında çok geniş bir yelpaze gibi düşünülse de temelde davranışlara uyumlanma yetisi olarak düşünülebilir.

Zihin Kuramı Ne ?

Zihin kuramı temelde şu adımları içerir:

1. Birisinin neden belli başlı bir şekilde davrandığını anlamak ya da nasıl davranacağını tahmin etmek için çeşitli araç ve niyetleri kullanmak. Örneğin: O bunu yaptı, demek ki şunu düşündü, ben de buna karşılık olarak şunu yaparsam (niyet) onunla aynı şeyi düşündüğümü gösterebilirim (amaç).
2. Kendi davranışlarını ona göre düzenlemek, uyarlamak için kendi düşünce ve tavır dizinini değiştirmek.

Yanlış Bilinen Doğrular

Genellikle her ailede bunu yapan bir kişi bulunur: Çocuğun yanında, dolaptan bir bardak alınır. Çocuğa dolap gösterilir ve “Bu dolapta ne var?” diye sorulur. Çocuk, muhtemelen “Bardak” diyecektir. Dolap açılır, içindeki tencere çocuğa gösterilerek “Şimdi bu dolapta ne var, tencere mi bardak mı?” diye sorulur (Bu aslında çalışma hayatımızda sık sık başımıza gelen durumları çağrıştırıyor!).

Bu deney, çocukların kafasını karıştırıyor, yanı sıra dolabın içinde ne olduğuna dair fikir yürüten çocuklar, “yanlış inanç” deneyinin bir parçası oluyorlar. Zihin Teorisi kuramı, zihinlerini geliştiren çocukların, dolapta hala “bardak” olduğunu düşünmelerini ve geliştiremeyen çocukların da “tencere” olduğunu düşünmelerini öngörüyor.

Zihin Kuramı Kaç Yaşında Gelişir?

Zihin kuramı, ortalama olarak 4 yaşlarında gelişir. Ancak bu her çocuk için doğru bir cevap olmayabilir. Otizm spektrum bozukluğu olan çocuklarda zihin teorisi gelişmeleri biraz daha uzun sürebilir (5 – 13 yaş). Bu durum, OSB’li çocukların, başkalarının duygu ve düşüncelerini anlaması için biraz daha zamana ihtiyaçları olduğunun bir göstergesidir. Yanlış inanç deneyi, gözlemciye, zihnin gelişimiyle ilgili de önemli veriler kazandırır.

Zihin Teorisi Bize Ne Kazandırır?

Zihin kuramı ile sadece gecikmeli olanları teşhis etmez, gelişimsel ilerlemeyi teşvik etmek için daha etkili müdahale yöntemleri geliştirebilir. Çocukların dil yetenekleri, çatışma karşısındaki davranışları, arkadaşlıklarında samimiyeti sürdürme yetenekleri ve genel olarak sosyal alanda yeterlilik sağlamaları gibi konular çeşitli yönleriyle değerlendirilerek teori hakkında net bilgiler elde edilmesi sağlanmıştır. Yanlış inanç deneyinde, durumu kavrayan ve “Hayır, orada bardak vardı, eğer tencere ve bardakların yerini değiştirmeye karar vermediysen, o tencere oraya yanlışlıkla girmiş” diye düşünen çocuklar, sosyal gelişimde bir adım önde olacaklardır. Bu düşünce, ebeveynlerce yönlendirilen bir dizi sorunun cevabıyla oluşmaz. Sosyal becerilerde başkalarının duygu ve inançlarını anlamak sosyal yetkinliğin gelişmesinde rol oynar. OSB ve benzeri gelişim güçlükleri, akıl teorisi bileşenlerinin eksikliği ve sosyal gelişimin tehlikeye girmesi anlamına gelir.

Zihin Kuramında Özel Eğitimcinin İşlevi

Zihin teorisi sosyal yeterlik ile, sosyal yeterlik ise yürütücü işlevlerle ilgilidir. Yürütücü işlevler aynı zamanda sosyal yeterliliğe ve zihin kuramına da katkı sağlar. Zihin teorisi, gelişimde karmaşık rollere sahiptir. Çocuklarımızın tüm alanlarda potansiyellerine ulaşmasına yardımcı olmak için onları takip etmemiz önemlidir. Bu karmaşık rolleri, çocuğa özel şekilde çözümlemeye de yararlıdır. Zihin kuramında yönetici yetkinlik gereklidir. Sosyal becerilerin öğrenilmesi, modellenmesi ve uygulanması oldukça zordur. Bu, gelişimde gecikme yaşayan çocuklar için, tek başlarına yapılması imkânsız hale dönüşür. Yönetici yetkinlik ve akıl teorisi gibi sosyal gelişim araştırmalarının art mekanizmaları, bilimsel verilerle çocukların karakteristik özellikleri ile bütünleştirilerek devam ettirilmelidir. Böylelikle çocukların sosyal hayat içinde, günlük beklentilerine karşılık bulmakta yardımcı olabiliriz.

Zihin kuramı, sadece sosyal yeterlilikte yönetici yetkinliğine ihtiyaç duyan kişiler için değil, yönetici yetkinliğine sahip kişiler için de öğretici olacaktır. Yürütücü işlev becerilerinin, zihin kuramı ve sosyal yeterlilikte ilgili olup olmadığını belirlemenin en önemli yolu olduğu bir gerçektir. Özellikle sosyal etkileşimle mücadele eden otizmli çocuklarımız için yeni müdahaleler yaratılmasında önemli etkisi vardır. Her yöntem, sosyal yeterliliği geliştirmeye yardımcı olabilecek tüm bileşenlere odaklanan müdahaleyi daha az endişe verici ve daha erişilebilir hale getirebilir. Bu nedenle, özellikle Otizm Spektrum Bozukluğu ve Asperger gibi daha ağır sendromları olan çocuklarımızın, haftanın belirli günlerinde, uzmanlığını belgelerle kanıtlayan eğiticilerle çalışmasını önemli hale getirir.