Messi ve Otizm

Geçtiğimiz günlerde gündemi oldukça meşgul eden bir konu ortaya atıldı. Brezilya’nın efsane futbolcusu Romario Messi’nin “otizm hastalığı”na sahip olduğunu açıkladı. Aynı yazıda Messi’nin özellikle de Asperger Sendromuna sahip olduğu belirtiliyordu. Bu haberde rahatsızlık veren noktaları ve otizmin aslında ne olduğunu bir özel eğitimci olarak tekrar ifade etmek gerektiğini fark ettim.

Otizm Hastalığı

İlk olarak “Otizm hastalığı” tabirini ele almak istiyorum. Otizm kesinlikle bir hastalık değil, farklılıktır. Bu farklılık genetik, nörolojik ya da çevresel sebeplere bağlı olabilir. Otizm Spektrum Bozukluğu adı da bundan gelmektedir. “Spektrum” yelpaze demektir ve her otizmli birey, otizminin sebebi ve belirtileri ile bu yelpazenin farklı bir noktasında yer alır.

Otizm Nedir?

Otizm Spektrum Bozukluğu nörogelişimsel bozukluklardan bir tanesidir. Genellikle ilk belirtiler doğum anından itibaren başlasa da 3 yaş gibi fark edilir. Anne karnında anlaşılmaz.

Otizm Belirtileri Nelerdir?

Otizm belirtilerini şu şekilde gözlemleyebiliriz: Yenidoğan döneminde, emzirme sırasında annenin yüzünü izlememesi ile ilk belirtilerini gösterse de tanı koymak için yeterli değildir. Genellikle de çoğu çocukta bu belirti yaş ile birlikte ortadan kalkabilir. Bu yüzden ilk tanı 3 yaş civarında, adına tepki vermeme, nesneleri göstermek yerine yetişkini nesneye götürme ve isteklerini belirtmeme gibi sosyal ve iletişimsel bozukluklar; dönen nesneleri izleme, oyuncakları dizme ve el çırpma gibi stereotipik ve tekrarlayıcı davranışlar ile kendini göstermektedir.

Temelde bu belirtileri saymak gerekirse;

İletişim:

•     12 aylık olduğunda hala kendi ismine cevap vermeme
•     Ne istediğini açıklayamama
•     Yönergeleri takip etmeme
•     Bazen duyuyormuş gibi görünmesine karşın başka zamanlarda duymama
•     İşaret edememe veya güle güle anlamında el sallayamama
•     Geçmişte birkaç sözcük söylemesine veya babıldamasına karşın sonrasında yapamama

Stereotipik davranışlar:

•     Aynı şeyleri tekrar tekrar yapmaya “sıkışmış” hale gelme ve başka şeylere geçememe (aynılık ısrarı)
•     Oyuncaklara, objelere veya rutinlere olağan dışı bağlılık gösterme (her zaman bir ip tutma veya pantolondan önce çorap giymek zorunda olma gibi)
•     Eşyaları dizmek ya da belirli bir sıraya koymak için çok zaman harcama
•     Kelimeleri veya cümleleri tekrarlama (ekolali)

Diğer davranışlar:

•     18 aylık olduğunda hala “mış gibi oyunlar” oynamama
•     Sıra dışı hareket kalıplarına sahip olma
•     Oyuncaklarla nasıl oynanacağını bilmeme
•     Akranlarına göre bazı şeyleri yapmaya erken başlama
•     Ayak parmaklarında yürüme
•     Merdiven gibi şeylere tırmanmayı sevmeme
•     Yüz ifadelerini taklit etmeme
•     Hiçbir şeye bakmıyor ya da amaçsızca dolaşıyor gibi görünme
•     Yoğun veya şiddetli öfke nöbetleri yaşama
•     Aşırı derecede aktif olma, iş birliği yapmama veya direnç gösterme
•     Gürültüye aşırı derecede duyarlı olma
•     Ebeveyn dizinde sallanmayı, zıplatılmayı sevmeme. (DSM-V, 2013)

Bu belirtiler üzerinden DSM-V ile yalnızca bir Çocuk Nörolojisi Uzmanı ya da Çocuk Psikiyatristi tanı koyabilir. Alınan sağlık raporu ile RAM olarak bilinen Rehberlik Araştırma Merkezlerine gidilerek çocuklar taramadan geçirilir ve çalışılması gereken konular belirlenir. Özel Eğitim ve Rehabilitasyon Merkezlerinde bu konular üzerine eğitim alınır. Bu eğitim ise tamamen ücretsizdir.

Otizm Türleri Nelerdir?

Uzun zamandır kullanılan “otizm” tanımı, yerini son yıllarda “Otizm Spektrum Bozukluğu (OSB)” terimine devretmiştir. OSB ile “yaygın gelişimsel bozukluk” (YGB) eşanlamlıdır ve ileri düzeyde ve karmaşık bir gelişimsel yetersizliği ifade etmektedir (Kırcaali-İftar, 2012; Webber ve Scheuermann, 2008).

OSB ya da diğer adıyla yaygın gelişimsel bozukluklar (YGB), sosyalleşme ve iletişim gibi birçok temel işlevin gelişiminde gecikmeleri de içeren bir spektrum bozukluğudur. Bu spektrumda yer alan tanılardan en çok bilineni ise otizmdir. Spektrumdaki diğer temel tanılar ise Asperger Sendromu, Rett Sendromu, Çocukluğun Dezintegratif Bozukluğu (ÇDB) ve Başka Türlü Adlandırılamayan Bozukluk (YGB-BTA, Atipik Otizm) olarak sayılabilir (Birkan ve ark., 2008).

Otizmin Nedenleri Nelerdir?

Otizmin sebepleri de kendisi gibi bir yelpazedir. Çevresel, genetik ya da nörolojik etkilerin beyin gelişiminde yarattığı farklılıklar ile ortaya çıkar. Çevresel sebepler gebelik sırasında annenin kullandığı ilaçlar ve geçirdiği hastalıklardan doğum sonrası maruz kalınan dış etmenlere kadar uzanır. Nörolojik sebepler beyinde görülen farklılıklardır. Genetik nedenler ise çok geniş bir konudur.

Otizm Genetik Mi?

Otizmle ilişkilendirilen 300’ün üzerinde gen mutasyonu vardır. Fakat otizmli bireylerin sadece bir kısmı genetik farklılıklardan etkilenmiştir. Tümünde genetik bir farklılık gözlenmemektedir. Farklılığa yol açan genler ise normal gelişim gösteren bireylerde de görülebilmektedir. Bu yüzden bu gen mutasyonlarının çoğu hala araştırılmaktadır. Tek mutasyona bağlı otizm türleri ise sendrom olarak adlandırılmaktadır. Bu genler bulunduğu her bireyde aynı sendroma yol açmaktadır. Bu sendromlardan en bilinenleri ise Asperger Sendromu, Rett Sendromu, Williams Sendromu ve Angelman Sendromudur.

Asperger Sendromu

Messi ve Asperger Sendromuna gelirsek, tekrar belirtmek isterim ki Otizm gibi Asperger Sendromu da bir hastalık değil farklılıktır. Otizm Spektrum Bozukluklarında görülen sosyal, iletişimsel ve stereotipik belirtiler, Asperger Sendromunda da gözlenmesine rağmen daha hafiftir. Zeka geriliği Asperger’li bireylerde gözlenmez. Asperger Sendromuna sahip bireyler, otizmde görülen belirli rutinlere bağlılık ve aynılık ısrarı belirtileri sayesinde ilgi alanlarında uzmanlaşabilmektedirler. Einstein, Newton gibi kişiler bu sayede ilgilerini bu kadar ilerletebilmişlerdir. Bu yüzden Messi’nin Asperger Sendromuna sahip olması (eğer öyleyse) başarısında bir etken olabilir. Ama tekrar söylüyorum ki tanılamak sadece tıp mezunu Nörolog ya da Psikiyatristlerin yapabileceği bir şeydir, bir arkadaşının değil.

Savant Sendromu

Dünyada bu konudaki bir diğer tartışma konusu ise Messi’nin Savant Sendromu olup olmadığı üzerineydi. Savant Sendromu otizmin alt türü değildir, birlikte seyredebilen farklılıklardır. Savant’ların sadece yarısında otizm belirtileri görülmektedir. Asperger’in aksine zeka geriliği ve gelişimsel gerilikler görülmektedir. Yaşamlarının diğer alanlarında bakım ihtiyacı duyan savant’lar, bir konuda aşırı yeteneklere sahip olurlar. Bu yetenekler tamamıyla tesadüf eseri ortaya çıkmaktadır. Savant Sendromu’na ender rastlanmaktadır. Bu yüzden net bir şekilde Messi’nin savant olmadığını söyleyebiliriz.

Peki otizmin bilinen bir tedavisi var mı? Bu konuya ise sonraki yazımızda değineceğiz.